- 25 oktober 2024 -

Identitti

Het identiteitsdebat van vandaag? In deze sprankelende roman krijg je een uitgebreid panorama, aangenaam om lezen, humoristisch – soms met een grimlach. Een rondleiding die je alle hoeken van de identiteitskamer laat zien. Een absolute aanrader.

Het schandaal waar deze roman rond draait: prof. Sarawati – dé autoriteit betreffende postkoloniaal denken, gender- en identiteitstheorie – blijkt helemaal geen PoC [_{Person of Colour}], haar huidskleur is kunstmatig, haar geboortehuid is wit.
Wat moet haar studente en bewonderaar Nivedita daarmee? Hoe moet ze repliceren op deze onthulling in haar populaire blog ‘Identitti’? Wat zeggen de studentes in de aula en in de wandelgangen? En de bloglezers?

Deze roman met social-media boodschappen, filosofische uiteenzettingen, dialogen, dogmatische tweets, Trumpiaanse onzin en wetenschappelijke feiten,… schiet heen en weer als een Pinball tussen theorie en praktijk en opent gaandeweg onze ogen, want “Dat was het probleem: zodra je begon na te denken over identiteit, waaierde de werkelijkheid uit in zoveel dimensies dat er geen juiste woorden meer voor ze waren.” Mithu Sanyal vindt er wel de woorden voor en laat je de hele waaier ontdekken.

Geldt er naast genderfluïditeit ook zoiets voor huidskleur? Als we spreken over migratieáchtergrond hoe zit het dan met iemands migratievóórgrond? Zijn racisme en vreemdelingenhaat synoniemen? Als het kind van een tandarts per definitie wit wordt gezien maar bij een sollicitatie of een poging een woning te huren plots bruin wordt, wat wil dat dan zeggen?
Er is sprake van “een tekening van de Duitse karikaturist Hans Traxler (…): een aap, een ooievaar, een olifant, een goudvis, een zeehond en een poedel staan voor een leraar, die tegen ze zegt: “Voor een eerlijke beoordeling krijgen jullie allemaal dezelfde examenopdracht: klim in de boom.” Ik kan me dat cartoon, of eerder de situatie best voorstellen, maar hoe kan ik vervolgens door-denken, verder-denken – grensverleggend – over kansen(on)gelijkheid?

Als witte mens kan je je hier of daar al eens geviseerd voelen bij het lezen van dit boek. Zo lees ik hoe racisme het – structurele – water is waarin wij zwemmen, of we willen of niet. James Balwin wordt geciteerd: “As long as you think you are white, there is no hope for you.” Op andere momenten voel je je als witte lezer misschien wel begrepen: “Ik ben niet verantwoordelijk voor de daden en woorden van alle mensen tot wier groep ik hoor. Rationeel gezien hoef ik me niet te verontschuldigen voor mijn mede-witten. Ik hoef me ook niet te schamen voor mijn eigen witheid.” Balanceren, variëren, jongleren, heen- en-weren… is de middelpuntvliedende kracht van dit boek.

Voor mij is dit verhaal een blik-opener van de bovenste plank en daarenboven leuk verteld. Een overdonderende roman met een hoog ‘filosofisch’ karakter: de heldere inzichten over de veranderende tijdsgeest zetten aan het denken.
Wat moet je anders met zinnen als: “Identiteit is een spectrum. Identiteitspolitiek is een spectrum. Cultural appropriation is een spectrum. Ergens binnen dat spectrum bevond zich het punt waarop toenadering omsloeg in toe-eigening, hulp in manipulatie, solidariteit in egoïsme.” De hoofdfiguren, de uitspraken, de gedachten in het boek doorlopen het hele spectrum en dagen je uit bewust te worden van dat kantelpunt. Want, “identiteit bepaalt niet wat we doen, maar wel wat andere mensen ons aandoen.”

           Bij het uitschrijven van deze recensie kwam ik nog een boeiende uitspraak tegen: “In de wildgroei aan identiteitsdebatten vandaag lijkt identiteit een soort cv. Maar identiteit is het landschap waar je je thuis voelt, de mensen die je hebt gekend en kent, de boeken die je hebt gelezen, de schilderijen die je hebt gezien, de muziek die je gehoord hebt. Veel wezenlijker dan diploma’s, prestaties of literaire prijzen zijn het onstoffelijke, het ongrijpbare.”[1]
Hoe moet ik dan vat krijgen op dat ongrijpbare, hoe kan ik dat onstoffelijke gaan begrijpen? Is professor Sarawati – in gesprek met haar studenten – niet de meest geschikte persoon om ons hier een weg te wijzen? “Het is simpel om de meest boosaardige meningen van de tegenpartij eruit te pikken en belachelijk te maken. (…) Wat ik van jullie verlang is dit: dat jullie de argumenten van de tegenpartij niet alleen begrijpen – dat ook! – maar, veel belangrijker, de motivatie die ze naar die zienswijze brengt. (…) Ik wil dat jullie erachter komen, echt erachter komen, waardoor mensen overtuigingen hebben die lijnrecht tegenover jullie eigen overtuigingen staan. (…) Alleen zulk begrip stelt jullie in staat om anders met de andere persoon te praten.”
Een uitdagende huiswerkopdracht: een oprechte dialoog met andersdenkenden in het identiteitsdebat.

*******

Mithu Sanyal, “Identitti”, vertaald uit het Duits door Ymke van der Staay, Uitgeverij Cossee, ISBN 9789464520095

_{[1] Jelle Van Riet recenseert P.F. Thomése’s “Black-out”
en citeert deze uitspraak in “Rouw is een vorm van hevige liefde”;
DSL – De Standaard der Letteren, dd. 31/08/24, blz. 4-6 .}